Svrljig i svrljiški vladari… do kraja 19. veka

[WingsOfDesire]

Svrljig i svrljiški vladari… do kraja 19. veka

U vreme turske okupacije, na čelu uprave u Svrljigu bio je „turski ajan, po narodnom zvanju, vojvoda, koji je s nekoliko sejmena upravljao svrljiškom nahijom (knaževinom). Poslednji vojvoda, koji je tu živeo, bio je vojvoda zvani Drenovina, o kome se pričalo u narodu da je bio jako surov, ali pravedan starešina.
Kada je Svrljig oslobodjen od Turaka i pripojen Kneževni Srbiji 1833. godine, postao je sresko mesto, čija je sreska kuća najpre bila u Niševcu, a imala je pisara i jednog praktikanta.
Kada je knjaz Miloš krajem 1833. godine formirao nove, zasebne nahije, za kapetana Svrljiga bio je postavljen Jovan Bošković, jer je Radojko Tričković Sajtar, odbio da prihvati položaj kapetana, koji mu je ponudio knez Miloš zbog njegovih zasluga za oslobodjenje Svrljiga, Knjaževca i Sokobanje. (Svrljig je oslobodjen od turske vlasti na dan Svetog Marka – 8. maja 1833.g.).

U knjizi Uspon Svrljiga „čitamo“ – „Istoričar Mil. A. Kostić izneo je jedan zanimljiv podatak, naime, da je 1848. godine za načelnika sreza svrljiškog u činu potporučnika postavljen Radoje Marković, do tada pisar u načelstvu Crnorečkog okruga. „Marković je ostao u Niševcima do kraja 1851. godine. Tu mu se, po usmenom kazivanju g. Ace Stanojevića, pređ, predsednika Narodne Skupštine, rodio sin Svetozar Marković (verovatno 1848. godine) koji je docnije bio pokretač novih socijalnih i političkih ideja u Srbiji“.
* Učesnici Timočke bune, krajem septembra 1883. godine, bili su i Svrljižani. Na čelu Bune bio je komandant narodne vojske Petar Milošević, iz Izvora, predsednik izvorske opštine. On je krajem oktobra pozvao na oružje sve obveznike prve i druge klase, i svim predsdnicima opština naredio da organizuju snabdevanje vojske. U Dervenu (Svrljigu) je obrazovan Privremeni sud na čijem su čelu bili Rista Djusić, narodni poslanik i predsednik suda, Petar Milošević, Mihajlo Nikić, pop Milan Popović, učitelj Svetislav Radovanović i iz Crnoljevice Vuča Nikolić.

Pop Marinkova država
Za istoriju Svrljiga koji je od Turaka oslobodjen 1833. godine, izuzetno je značajna 1871.godina. Tada je sedište sreza svrljiškog premeštno iz Niševca – sela podno drevnog grada Svrljiga, u novoformirano naselje Derven, beleži Sreten Petrović u knjizi Uspon Svrljiga.
Prema administrativnoj pode li iz 1872. gdone knjaževački okrug u svom sastavu ima tri sreza: svrljiški – sa sedištem u Dervenu, zaglavski , sa sedištem Knjaževcu i timočki sa stolicom u Novom Hanu (današnje Minićevo).
1888. godine knjaževački okrug, je pod Obrenovićima, ponovo je sveden na dva sreza: zaglavski i svrljiški, da bi novim zakonom od 15. marta 1890. godine stupila na sagu još jedna administrativna podela Srbije.
Knjaževački okrug se preimenuje u timočki okrug , sa tri sreza: banjski (Sokobanja), zaglavski (Knjaževac) i svrljiški (Derven).
Godine 1896, novom administrativnom podelom, po prvi put će se svrljiški srez naći u nišavskom okrugu (što je i na početku 21. veka).
Početkom Devetnaestog veka, na stogodišnjicu Prvog srpskog ustanka, dolaskom na vlasti dinstije Karadjordjević, 1903. godine, nardne godine 9. decembra 1904. godine selo Derven, na desnoj obali Svrljiškog timoka biva proglašeno za varošicu, u kojoj je sedište Sreza svrljiškog (i dan danas je opštinska uprava na na dervenskom delu Svrljiga).
Odlukom Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca, uspostavljena je i zvanično nova, samostalna opština varošice Svrljig, izdvojena od Dervenske, pod imenom Opština varošce Svrljig. ("Uspon Svrljiga")

Derven preimenovan u varošicu
Na ime administrativnih troškova za preimenovanje sela Derven u varošicu, Ljubomir Golubović i Gorča Kostić, trgovci, uplatili su prvu i drugu ratu u visini od 4.000 dinara u zlatu i srebru. Najverovatnije da je ovaj iznos „za izlazak iz sela“ koštao i dalekoi više u dragocenom metalu.

Krajem 19. veka, prema raspoloživim dokumentima, na čelu sreskog načelstva nalazio se Mirko Djunić, dok je sreski ekonom bio Petar Jelić, sreski lekar dr Dragoljub Popović, a narodni poslanik iz svrljiškog kraja bio je zemljodelac iz sela Burdima Đorđe Blagojević.

izvor: Svrljig.INFO